مدیریت منابع آب در استان چهارمحال و بختیاری – علیرضا محمودی فرد
مدیریت منابع آب در استان چهارمحال و بختیاری – علیرضا محمودی فرد
استان چهارمحال و بختیاری جزو استان‌های غنی از منابع مختلف بوده که اهمیت مدیریت و برنامه‌ریزی مربوط به منابع متنوع این استان، غیر قابل انکار است؛ یکی از مهم‌ترین چیزهایی که باید مدیریت شود، بحث منابع آبی است.

طبق گزارش پایگاه خبری تحلیلی آسان تکنولوژی، استان چهارمحال و بختیاری جزو استان‌های غنی از منابع مختلف بوده که اهمیت مدیریت و برنامه‌ریزی مربوط به منابع متنوع این استان، غیر قابل انکار است؛ یکی از مهم‌ترین چیزهایی که باید مدیریت شود، بحث منابع آبی است.

مقدمه

استان چهارمحال و بختیاری، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق آبخیز کشور ایران، با منابع آبی غنی و تنوع اکوسیستمی بالا شناخته می‌شود. این استان با وسعتی حدود ۵۵,۰۰۰ کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به ۱,۰۰۰,۰۰۰ نفر، تقریبا در مرکز ایران و متمایل به غرب قرار دارد و کوه‌های زاگرس و رودخانه‌های مهمی مانند زاینده‌رود و کارون در آن واقع شده‌اند. به‌دلیل اهمیت منابع آب در این استان، مدیریت بهینه و پایدار این منابع، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

  1. وضعیت منابع آب

الف. منابع آب سطحی

چهارمحال و بختیاری به‌عنوان سرچشمه رودخانه‌های بزرگ ایران، شامل زاینده‌رود، کارون و دز، شناخته می‌شود. این استان با بارندگی‌های متوسط سالانه حدود ۵۰۰ میلی‌متر دارای منابع آب سطحی غنی است که به کشاورزی، شرب و تأمین آب صنعتی کمک می‌کند؛ با این حال، استفاده نادرست و وجود سامانه‌های آبیاری ناکارآمد، منجر به هدررفت آب‌های سطحی گردیده است (سازمان آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، ۲۰۲۳).

ب. منابع آب زیرزمینی

آب‌های زیرزمینی نیز در این استان نقش حیاتی ایفا می‌کنند. استفاده از چاه‌ها و قنات‌ها برای تأمین آب مورد نیاز کشاورزی و شرب ادامه دارد. با این حال، برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، کاهش کیفیت آب و افت سطح آب در بسیاری از دشت‌ها را به همراه داشته است (شریفی و همکاران، ۲۰۲۲).

  1. چالش‌ها

الف. تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی، شامل افزایش دما و تغییر الگوی بارندگی، تأثیرات عمده‌ای بر منابع آب استان دارد؛ این تغییرات منجر به کاهش بارش‌ها، بروز خشکسالی و تنش آبی در فصول مختلف سال شده است (نجاری و همکاران، ۲۰۲۱). نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین بارش در دهه‌های اخیر در این استان کاهش یافته و این موضوع تهدیدی جدی برای منابع آب است.

ب. مدیریت ناکافی

مدیریت ناکافی منابع آب و عدم برنامه‌ریزی یکپارچه می‌تواند به عدم انسجام در استفاده و حفاظت از منابع آب منجر شود. فقدان سیاست‌های جامع و یکپارچه در راستای میزان برداشت و توزیع منابع آبی، نتایج مخربی را به‌دنبال داشته است (بهبودی و همکاران، ۲۰۲۳).

ج. آلودگی منابع آب

آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی ناشی از فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و فاضلاب‌های خانگی از دیگر چالش‌های مهم در این استان است. وجود مواد شیمیایی و آلودگی‌های زیست‌محیطی نه تنها به کیفیت آب آسیب می‌زند، بلکه سلامت عمومی را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد (دریاباری و همکاران، ۲۰۲۲).

  1. سیاست‌های مدیریتی

الف. مدیریت یکپارچه منابع آب (IWRM)

مدیریت یکپارچه منابع آب به‌عنوان یک رویکرد اساسی در استان در حال پیاده‌سازی است؛ این رویکرد شامل برنامه‌ریزی و مدیریت مشترک منابع آب با در نظر گرفتن نیازها و مطالبات مختلف از جمله تأمین آب کشاورزی، شرب و محیط زیست است (سازمان آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، ۲۰۲۳).

ب. ترویج فناوری‌های نوین

توسعه و ترویج فناوری‌های نوین در کشاورزی، مانند آبیاری قطره‌ای و استفاده از سیستم‌های هوشمند در مدیریت آب، می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف آب کمک کند؛ این فناوری‌ها می‌توانند تأثیر بسزایی در کاهش هدررفت آب و بالا بردن بهره‌وری کشاورزی داشته باشند (شریفی و همکاران، ۲۰۲۲).

ج. آموزش و آگاهی عمومی

آموزش کشاورزان و جوامع محلی پیرامون مدیریت صحیح منابع آب و مزایای استفاده بهینه از آب، می‌تواند نقشی کلیدی در حفظ و مدیریت منابع آبی ایفا کند. ارتقاء آگاهی عمومی و برگزاری دوره‌های آموزشی می‌تواند به تغییر رفتارهای آب‌محور در جامعه کمک کند (بهبودی و همکاران، ۲۰۲۳).

  1. راهکارها

الف. بهبود زیرساخت‌های آبی

سرمایه‌گذاری در بهبود و نوسازی زیرساخت‌های آبی، مانند شبکه‌های توزیع آب و سیستم‌های تصفیه فاضلاب، یکی از الزامات اصلی مدیریت منابع آب در استان است. این سرمایه‌گذاری می‌تواند به کاهش هدررفت آب و بهبود کیفیت آن کمک کند (دریاباری و همکاران، ۲۰۲۲).

ب. تدوین برنامه‌های تلفیقی

تنظیم و اجرای برنامه‌های تلفیقی و یکپارچه برای مدیریت منابع آب و حفاظت از محیط زیست، به‌ویژه در حوضه‌های آب‌خیز، ضروری است؛ این برنامه‌ها باید شامل ارزیابی وضعیت منابع موجود و شناسایی تهدیدات باشد (سازمان آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، ۲۰۲۳).

ج. تقویت همکاری‌های بین‌سطحی

ایجاد همکاری‌های بین‌سطحی میان نهادهای دولتی، غیر دولتی و جوامع محلی در مدیریت منابع آب، می‌تواند به بهبود کیفیت تصمیم‌گیری و اجرا کمک کند؛ این همکاری‌ها می‌توانند با فراهم کردن بسترهای قانونی و مالی، به ارتقا سطح مدیریت آب کمک کنند (نجاری و همکاران، ۲۰۲۱).

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

مدیریت منابع آب در چهارمحال و بختیاری به‌دلیل زحمات و چالش‌های متعددی که با آن مواجه است، به یک رویکرد جامع و یکپارچه نیاز دارد. با توجه به نقش کلیدی آب در زندگی اقتصادی و اجتماعی این استان، اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف، اصلاح الگوی کشت و تشویق همکاری‌های بین‌نهادی می‌توانند به پایداری و بهبود کیفیت زندگی در این منطقه کمک کنند.

 

تبیین: علیرضا محمودی فرد مشاور ارشد مدیر در امور توسعه و مدیریت منابع در کانون تحقیق و توسعه واحدهای تولیدی، تجاری و خدماتی

  • نویسنده : علیرضا محمودی فرد